قواعد مقاله نویسی 

تحقیق و پژوهش از اهمیت ویژه ای برخوردار است و به جرات میتوان گفت که همه پبشرفت های علمی صنعتی پژوهشی تکنولوژی و جامعه شناسی بر پایه تحقیق و پژوهش استوار است. اصلی ترین و مهمترین شیوه ارائه نتایج یک مطالعه و تحقیق، تهیه مقاله پژوهشی است  و محققی در صحنه تولید وانتشار علمی موفق است که بتواند نتایج پژوهش خود را در مجلات معتبر پژوهشی به چاپ برساند. از آنجا که نوشتن صحیح و مناسب یک مقاله یک رکن اساسی برای چاپ مقالات علمی میباشد، در اینجا سعی شده است که به بررسی روش های صحیح نگارش مقالات پژوهشی پرداخته شود. به طور کلی هر مقاله پژ وهشی شامل اجزای اصلی زیر است:

عناصر مقاله
اجزا و عناصر اصلی مقاله علمی، عبارت اند از:

1 . عنوان؛

2 . چکیده؛

3 . کلید واژه؛

 4. مقدمه؛

5 . بدنه؛

6 . نتیجه؛

7 . استناد؛

درپی، نکات اساسی درباره هر یک از این مؤلفه‎ها به اختصار بیان می‏شود.

عنوان مقاله
1 . هر آغازی، مهم، و آغازی‎ترین عنصر مقاله، عنوان آن است.

2 . عنوان مقاله را صدها و شاید هزاران نفر می‏خوانند، اما شمار اندکی تصمیم می‏گیرند مقاله ای را تا پایان بخوانند.

3 . پختگی و شایستگی عنوان، از خبرگی و توان علمی نویسنده حکایت می‎کند.

4 . عنوان نامناسب ارزش علمی مقاله را از نظرها پنهان می‎کند.

5 . عنوان را باید ناظر به مسأله تحقیق برگزید. برای نوشتن عنوان مقاله، باید روی پرسش اصلی تحقیق تمرکز کرد تا خواننده اصل مسأله را بداند و برای مطالعه آن تصمیم بگیرد.

6 . عنوان مقاله باید تا آنجا که ممکن است، واژگان کلیدی تحقیق را پوشش دهد.

7 . عناوین عام، کلی و تکراری،‎‎‎‎‎‎ مقاله را تنزل می‏دهد.

8 . عنوان مقاله باید رسا وگیرا باشد؛ بنابراین عنوان مقاله، جای مناسبی برای واژه‎های نامأنوس نیست.

9 . اختصار در عنوان، یک امتیاز محسوب می‎شود؛ البته نباید درستی و دقت را فدای اختصار و ایجاز کرد. شمار کلمات عنوان، باید بین سه تا هشت کلمه باشد.

10. در انتخاب عنوان مقاله، می‎توان از نظر مشورتی دوستان و استادان مربوط استفاده کرد.

11. عنوان مقاله نباید اعم یا اخص از محتوای مقاله باشد.

12. بهتر است پاسخ مسأله، در عنوان مقاله غایب باشد.

13. کلماتی که نشانه تعصب نویسنده یا باعث بر انگیختن احساسات خواننده است، مناسب عنوان مقاله نیست.

14. در عنوان مقاله،‎ می‎توان نخست از (عنوان کاری یا پیشنهادی ) استفاده کرد و پس از تأمل و دقت کافی، در پایان مرحله نگارش، (عنوان نهایی )را برگزید.

 

 

چکیده مقاله
1. چکیده، ماکت مقاله است. در چکیده باید با استفاده از کلمات متن مقاله، عصاره مقاله را در کمتر  از 200 کلمه پس از مطالعه،آورد.

2. اکثر خوانندگان پس از مطالعه چکیده مقاله، درباره مطالعه کامل مقاله یا ارجاع آن، تصمیم می‎گیرند. بنابراین چکیده مقاله مانند نمونه جنس برای مشتریان است.

3. چکیده مقاله، به خواننده کمک می‎کند که اگر نیاز فوری به اصل مقاله ندارد، مجبور به مطالعه آن تا پایان نباشد.

4. اجزای یک چکیده، شامل تصور نویسنده از مسأله، دلیل نوشتن مقاله، بیان مشکلی که در مقاله حل یا موشکافی شده، نظرات گوناگون در این باره، روش حل مسأله، بیان ادله و شواهد نتایج ویافته‎ها، پیامد‎ها و کاربرد‎های تحقیق است.

5. چکیده مقاله معمولأ بین 100 تا200 کلمه است و بهتر است درآن، از کلید واژه‎های مقاله، استفاده شود.

6. بهتر است چکیده بعد از نگارش مقاله نوشته شود؛ اگرچه باید در ابتدای مقاله قرار گیرد و درآن فقط از افعال ماضی استفاده شود.

7. چکیده، غیر از فهرست یا مقدمه است؛ بنابراین، جزئی از محتوای مقاله محسوب نمی‎شود؛ بلکه یادداشت مستقلی است که به اجمال، همه مطالب تفصیلی مقاله را در بردارد.

8. در چکیده، نباید به مآخذ ارجاع داد و نیز نمی‎توان از بیان خطابی، مثال و توضیح مفهومی استفاده کرد.

9. نسبت چکیده با کل مقاله باید نسبت اجمال و تفصیل باشد؛ بنابراین باید بازتاب دقیق محتویات مقاله باشد.

10. برای مهارت‎یابی در چکیده نویسی، لازم است چکیده مقالات معتبر و مطابق معیار‎های روز، مطالعه شود. نیز پس از نوشتن چکیده مقاله، بهتر است درباره‎ی آن با استادان فن مشورت شود.

کلید واژه
کلید واژه، کلماتی است بر آمده از متن ومرتبط با موضوع اصلی مقاله که خواننده با مطالعه آنها، به محتوای اصلی پژوهش پی می‎برد و تصمیم می‎گیرد که به آن مراجعه کند یا نه. در گزینش کلید واژه‎ها قاعده‎های زیر را باید مراعات کرد:

1.کلید واژه‎ها، واژه‎های مهم و در حکم موضوعات جزئی مقاله‎اند.

2.کلیدواژه‎ها، پس از چکیده می‎آیند.

3.کلید واژه‎ها در مقالات علمی، نقش نمایه و فهرست را در کتاب‎ها و پایان‎نامه‎ها دارند.

4.کلیدواژه‎ها، نمای‎کلی مقاله را در ذهن محقق نشان می‎دهد؛ بنابراین خواننده نیز با نگاهی به آن‎ها، طرح‎کلی مقاله را در می‎یابد.

5. ناتوانی نویسنده در گزینش کلید واژه‎های مناسب و گویا برای مقاله‏‏‏‏‏‏اش، نشانه آشفتگی طرح جامع و سمت وسوی کلی مقاله است.

6. میانگین واژه‎های کلیدی یک مقاله، شش‎کلمه است.

7. انتخاب واژه‎های درست و گویا، به نمایه سازی استاندارد مقاله در پایگاه‏های الکترونیکی علمی ـ پژوهشی،کمک فراوانی می‎کند و از این رهگذر دسترسی خوانندگان و طالبان مقاله به آن، آسان‎تر و بیشتر می‎شود.

8.کلید واژه، غیر از مفاهیم و اصطلاحاتی است که پژوهشگر در فرایند مطالعه با آن‎ها برخورد می‎کند. بسیاری از این مفاهیم، اگرچه بنیان‎های نظری مقاله را تشکیل می‎دهند، موضوعات‎کلی یا جزئی مقاله محسوب نمی‎شود.

9.کلید واژه‎ها باید با واژه‎های اصلی عنوان و مسأله تحقیق و تا حد امکان با سرفصل‎های مقاله تناسب داشته باشد و در مجموع مسائل اصلی مقاله را نشان دهد.

10.واژه‎های کلیدی، نباید چنان عام و کلی باشند که موضوعات متفرقه را هم پوشش دهند و نیز نبایدآن چنان خاص باشند که توانایی اشاره به موضوعات فرعی مقاله را نداشته باشند.

مقدمه
1. مقدمه، یکی از بخش‎های مهم مقاله علمی است که همچون دریچه‏‏ای خواننده را به دنیای درون مقاله می‎برد و در حکم نقشه راه برای خواندن کل مقاله است.

2.گاهی اوقات، مقدمه تنها بخشی از مقاله است که محققان حرفه‎ای و یا پژوهش‎گران جوان آن را می‎خوانند.

3. معمولاً داوران مقالات علمی برای رد یا قبول مقاله‎ای، به «مقدمه» و «نتیجه» آن می‎نگرند؛ از این رو، بهتر است محقق و نویسنده، وقت بیشتری برای نوشتن مقدمه اختصاص دهد و آن را دقیق و مناسب با متن مقاله بنویسد.

4. هدف اساسی یک مقدمه حرفه‎ای در مقاله، پاسخ به پرسش‎هایی از این قبیل است: این تحقیق چه اهمیتی دارد؟ چه کسانی از آن بهره‎مند می‎شوند؟ چه نیازی به دانستن و حل مسأله داریم؟ چه چیزی را نمی‎دانیم؟ چه خلأیی در دانش وجود داشته است که انگیزه تحقیق حاضر شده است؟

5.یک مقدمه خوب شامل توضیح در بارة پیشینه تحقیق، ضرورت‎ها، روش، ساختار ، مباحث و منطق حاکم بر فصول تحقیق است.

6. مقدمه نباید بلند و مفصل باشد. بهتر است طول مقدمه، حداکثر دو صفحه یا یک ششم کل مقاله باشد. مقدمه طولانی، خسته کننده است و مقدمه ناقص نیز نارسا و گیج کننده است.

7. بهتر است سیر ارائه مطالب در مقدمه، از عام به خاص باشد؛ یعنی نویسنده باید بکوشد مطالب خود را از جنبه‎های کلی شروع کرده، رفته رفته به بخش‎های تخصصی‎تر بپردازد تا سرانجام لزوم مطالعه برای تکمیل آنچه تاکنون به واقع پیوسته است، برای خواننده آشکار شود. بدین ترتیب، هدف محقق نیزاز ارائه تحقیق حاضر گفته شده است.

بدنه مقاله
1. بدنه مقاله، قسمت اصلی مقاله است که در آن به سؤالات تحقیق به صورت تفصیلی پاسخ داده می‎شود.

2. پژوهشگر باید زمانی دست به کار نگارش بدنه مقاله شود که اطمینان یافته است مسأله پژوهش خود را حل کرده یا به آن نزدیک شده است.

3. هر عبارت در متن مقاله شما باید مستند به منابع معتبر و یا مستدل به برهان باشد. عبارتی که نه مستند است و نه مستدل، در بدنه مقاله در حکم «مهمان ناخوانده» است. بنابراین بایسته است که نویسنده در هنگام بازخوانی مقاله‎اش، عبارت‎هایی را که در درستی آن‎ها شک دارد، حذف یا اصلاح کند.

4. گرچه مقاله بر خلاف پایان نامه، فهرست مطالب ندارد، دارای عناوین داخلی است. تعیین محورها وعناوین داخلی در بدنه مقاله، ارتباط و انسجام منطقی بین قسمت‎های مختلف را تقویت می‎کند و به متن مقاله وضوح بیشتری می‎دهد. بدین‎ترتیب خواننده با صرف وقت کمتری، احاطه بیشتری برمحتوای مقاله پیدا می‎کند.

5. این امر یکی از ملاحظات اخلاقی در نگارش یک مقاله علمی است.

6. برای پاسخ به این پرسش اساسی که ذیل «عنوان مقاله »، باید درباره چه چیزهایی نوشت، نیاز به تعیین عناوین داخلی است. در تعیین عنوان‎های داخلی مقاله، می‎توان از سؤالات فرعی متناسب با سؤال اصلی پژوهش سود جست. بنابراین پاسخ به هرسؤال فرعی، می‏تواند ذیل یک عنوان داخلی در مقاله درج شود

7. در صورت نیاز می‎توان عنوان‎های داخلیه را به موضوعات عناوین جزئی‎تری تقسیم کرد. این روش تا رسیدن به سؤال ساده‎ای‎که‎ پاسخ به آن تنها به چند پاراگراف نیاز دارد، قابل پیگیری ‎است. روشن بودن منطق حاکم بر ساختار مقاله،کمک بسیاری به تیترسازی و عنوان‎یابی می‎کند.

8 . حجم هر مقاله، بسته به داده‎ها و اطلاعاتی است که در فرایند تحقیق به دست آمده است. نیز باید به ظرفیت محل نشر (مجله، مجموعه مقالات و…) و سقفی‎که سفارش دهنده تعیین می‎کند، توجه داشت.

9. بهترین مقاله، نوشتاری است که با کمترین کلمات، بیشترین محتوای علمی را تولید می‎کند و به حل مسأله‎ای توفیق می‎یابد. بنابراین از تکرار یا درج مطالبی که ارتباط آن با موضوع مقاله سست است، باید خودداری کرد.

10. جمله‎های ساده، گویا و صحیح، از ضروریات یک متن علمی است. اگر یک یا چند جمله از متن مقاله‎ای، به لحاظ دستوری یا علمی استوار نباشد، تأثیر ناخوشایندی بر مخاطب و اعتماد او می‎گذارد، و کل مقاله را زیر سؤال می‎برد.

11. مهارت در جمله سازی و عبارت پردازی،  برای تولید یک مقاله علمی‎کافی نیست؛ زیرا باید چینش صحیح جملات و ترکیب آنها را با یکدیگر نیز آموخت. گام نخست در این راستا، نوشتن پاراگراف‎های استاندارد است. علاوه براین،‎‎ برای ارزیابی پیش‎نویس مقاله، مناسب‎ترین راه، کنترل همین واحدهای متن، یعنی پاراگراف است.

12. پاراگراف، بخش کوتاهی از یک متن است که درباره یک موضوع جزئی است. هر پاراگراف، با یک جمله اصلی شروع می‎شود. این جمله باید حاوی ایدة اصلی پاراگراف باشد. در ادامه، این موضوع اصلی با تعدادی جمله‎های توضیحی بسط می‎یابد. در هر پاراگراف هر جمله باید ادامة منطقی وطبیعی جمله یا جمله‎های قبلی باشد. نیز هر پاراگراف، باید از استقلال نسبی برخوردار باشد؛ به گونه‎ای‎که مانند یک یادداشت کوچک باشد.

13. حجم قطعی ومشخص برای  شمارکلمات یک پاراگراف، وجود ندارد، اما ‎بهتر است شمار کلمات هر پاراگراف، ‎‎‎‎‎‎‎‎‎‎زیر 150 کلمه باشد.

14. افزون بر استدلال‎ها و تأملات محقق، لازم است هر مقاله‎ای با مجموعه‎ای ازآثارمرتبط با موضوع خود در ارتباط باشد. برای این پیوند معمولاً از دو طریق استفاده می‎شود: نقل قول مستقیم و غیر مستقیم (بازنویسی و تلخیص). در نقل‎قول‎ها اعم از مستقیم وغیر مستقیم ـ لازم است اصول استناد و ارجاع علمی مراعات گردد. استفاده از منابع معتبر و متون دست اول، از مهم‎ترین اصول استناد است.

15. ارجاعات محقق در مقاله نباید به قدری باشدکه‎تحلیل پدیدآورنده مقاله ‎راکم رنگ کند. به سخن‎دیگر، در ارجاعات وگفت آورد‎ها باید به حداقل بسنده کرد.

16. اشاره به نظریات رقیب درحل مسأله، نقد مستند ومستدل آنها، بیان نظریه برگزیده ودفاع ازآن، عمده‎ترین مباحث بدنه یک مقاله است. بنابراین باید از هرگونه بحث مفصل درتحلیل پیش‎فرض‏ها، مبانی و مباحث مقدماتی و ذکر مدرک و اطلاعی که با موضوع و مسأله مقاله، ارتباط مستقیم و ضروری ندارد، پرهیزکرد. یادداشت‎های متضمن مباحث فرعی و پراکنده را می‎توان در پاورقی‎آورد.

17. در ارزیابی مقالات، معمولاً به اعتبارعلمی منابع وکفایت ادله وصحت نتایج، توجه ویژه‎ای می‎شود. از این رو، لازم است در این دو زمینه، بیش‎از زمینه‎های دیگر سرمایه ‎گذاری‎کرد.

نتیجه
1. حاصل پژوهش، بدون بیان ادله وشواهد، در بخش نتیجه بیان می‎شود.

2. نتیجه برخلاف چکیده متضمن تعریف و بیان مسأله، ضرورت تحقیق، ذکر ادله دیدگاه‎های رقیب نیست.

3. نتیجه مقاله پژوهشی، تا حد امکان نشان می‎دهدکه مقاله حاضر چه نوآوری‎هایی در خود داشته و چه مشکلی را حل کرده است.

4. مقاله،گزارش مستند و مستدل از تحقیق است که به تفصیل بیان می‎شود؛ اما نتیجه مقاله،گزارش نتایج تحقیق، بدون استدلال، استناد وارجاع است.

5. امانت داری و صداقت دو اصل مهم در نگارش نتیجه است. بنابراین باید به آنچه در مقاله آمده است، قناعت ورزید و از طرح هرگونه ادعایی‎که درمتن مقاله، درباره‎آن سخن نرفته است، خودداری‎کرد.

6. نتیجه مقاله، در حقیقت پاسخ به سؤالاتی است که در مقدمه پژوهش طرح شده است. این نتایج، یافته‎های مستدل و مستندی‎است‎که درمتن ‎مقاله، مورد تحلیل و بررسی قرارگرفته است.

استناد
1. اعتبار علمی مقاله، به مستند یا مستدل بودن مباحث آن است. استدلال متقن و استناد معتبر، ملاک سنجش علمی مقالات است.

2. ارائه فهرست کاملی از مراجع مقاله، (منابع / کتاب نامه)  در پایان مقاله، از این رو اهمیت دارد که امکان بررسی صحت وسقم محتوای یک نوشتارعلمی و اعتبار آن را فراهم می‎کند.

3 . ذکرمراجع مورد استفاده در متن مقاله، لازمه رعایت امانتداری و اخلاق در نگارش علمی است.

4 . سبک‎های استناد، متنوع است ودر عین حال شیوه مرجع نگاری در مقاله،کتاب و سایرانواع مراجع متفاوت است. با توجه به جزئیات فراوان، شاید مرجع نگاری دشوار به نظر برسد؛ اما باید توجه داشت که در استناد دهی «لازم نیست چیزی را حفظ کنید »؛کافی است که اصول آن را بدانید و سپس با توجه به راهنمای نویسندگان مجله یا جشنواره علمی، مراجع مقاله را تنظیم کنید.

5 . ارجاع در پایان مقاله، ارجاع در پاورقی، و ارجاع در متن، سه شیوة عمدة استناد است. شیوه اخیر به علت سهولت سرعت، ایجاد تمرکز ذهنی برای خواننده و رواج جهانی، بر دو شیوة قبلی برتری دارد.

6. شیوه ارجاع درون متنی، بدین‎گونه است: نام صاحب اثر، تاریخ انتشار اثر و شمارة جلد و صفحه؛ مثلا : (آخوند خراسانی، 1412،ج1، ص150). بنابراین در ارجاع درون متنی، نام اثر ذکر نمی‎شود.

7. مشخصات کتاب شناختی منابع تحقیق (کتاب نامه )در پایان مقاله می‎آید. در تهیه کتاب نامه، شیوه‎های مختلفی وجود دارد. مناسب‎ترین شیوه، هماهنگ‎ترین‎ روش با روش ارجاع نویسی در بدنه اصلی مقاله است؛ مثلاً: آخوند خراسانی، محمدکاظم،کفایه الاصول، قم: مؤسسه آل البیت لاحیاءالتراث، چاپ سوم، 1412 هـ.ق.

8. در ارجاعات و نقل قول‎ها نباید افراط کرد؛ زیرا افراط در ارجاع و نقل قول، مقاله را به مجموعه‎ای از یادداشت‎ها و تحلیل‎های دیگران تبدیل می‎کند و از ارزش علمی آن می‎کاهد.